Nghịch lý hiếm có người nào ảnh hưởng đến lịch sử Việt Nam như vậy mà chẳng mấy ai ở đây biết đến.

Ngày nay, trong con mắt người viết sử ở Việt Nam, trận Điện Biên Phủ là trận chiến quyết định kết thúc chiến tranh Đông Dương lần thứ nhất. Nhận định này không sai nhưng nếu ở năm 1954 thì không hẳn như vậy. Đúng là sư đoàn của Đờ Cát đã thất thủ ở Điện Biên Phủ ngày 7/5 nhưng các vùng đồng bằng chưa được Việt Minh chiếm. Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, nhiều đợt tấn công vào khu vực đồng bằng sông Hồng cũng đã diễn ra nhưng không thành công. Quân Pháp và quân Quốc Gia Việt Nam, tuy mất 1 sư đoàn, nhưng vẫn còn lại ít nhất hơn 30 sư đoàn trên toàn lãnh thổ. Cuộc chiến chưa kết thúc và còn có thể đổ máu kéo dài.

Nếu cố đấm ăn xôi, với viện trợ của Mỹ, quân Pháp và Quốc Gia Việt Nam còn có thể trụ lâu. Nhưng Pháp đã không làm vậy, nhờ một vị thủ tướng.

Ông Pierre Mendès France sinh ra năm 1907 tại Paris trong một gia đình Do Thái gốc Bồ Đào Nha. Ông tham gia chính trị từ sớm và trở thành thành viên đảng Xã Hội (cánh tả). Xin nhắc lại là cụ Hồ cũng đã từng là thành viên đảng Xã Hội trước khi tham gia sáng lập đảng Cộng Sản Pháp, tách ra từ đảng XH năm 1920. Ngay từ thập niên 1930, ông Mendès France đã chống phát xít và tham gia "Mặt trận dân Bình Dân" của thủ tướng Léon Blum (đảng Xã Hội). Khi ở Pháp năm 1946, cụ Hồ cũng đã viết thư tới Léon Blum để nhờ ông can thiệp giúp đỡ VNDCCH. Không may là ông Blum, sau chiến tranh thế giới, đã mất hết ảnh hưởng chính trị.

Quay lại với Pierre Mendès France, ông lên nắm chức thủ tướng kiêm ngoại trưởng vào tháng 6/1954. Ngay lập tức ông cho triển khai mục tiêu rút khỏi Đông Dương. Ông đã phải hết sức cứng rắn và thông minh trong cách đối phó với các nhà chính trị Pháp, lúc đó còn rất cố đấm ăn xôi, vẫn còn bám vào tư tưởng Đại Pháp.

Các nỗ lực của Pierre Mendès France đã thành công với ký kết ở Hiệp định Genève vào cuối tháng 7/1954. Ký kết này mới chính thức kết thúc cuộc chiến Pháp - Việt, trao đổi tù binh và lên kế hoạch tiếp quản thủ đô Hà Nội ngày 10/10 cùng năm. Năm 1956, Pháp rút hoàn toàn khỏi Đông Dương theo đúng kế hoạch của ông thủ tướng.

Năm 1981, ông Mitterrand, sau này là vị lãnh đạo Tây Âu đầu tiên đến thăm Việt Nam sau cấm vận năm 1993, lên tổng thống. Ông Mendès France đứng đó mừng rơi cả nước mắt: sau gần 30 năm, một thành viên đảng Xã Hội lại đứng đầu nước Pháp.

Đó cũng là một trong những hình ảnh cuối của ông. Pierre Mendès France mất vào ngày 18/10/1982. Đây đúng là một con người có nhiều ảnh hưởng đến lịch sử Việt Nam.