Lòng Yêu Nước Kiểu Gen Z
- Hồ Duy Chúc
- 23 thg 9
- 15 phút đọc
Đã cập nhật: 2 ngày trước
Lớn lên giữa mạng xã hội, Gen Z đang tái định nghĩa lòng yêu nước bằng mong muốn đơn giản là làm điều gì đó tử tế cho nơi mình lớn lên.
Vào dịp Quốc khánh Việt Nam, trên mạng xã hội xuất hiện đoạn clip ngắn chỉ vỏn vẹn mười lăm giây. Một nhóm nữ sinh trung học cười khúc khích, tay giơ cao điện thoại khi đoàn quân nhân bước qua phố trong buổi diễu binh kỷ niệm Quốc khánh. Ống kính lia nhanh, bắt trọn khoảnh khắc một chiến sĩ trẻ quay sang mỉm cười, rồi bất ngờ đưa tay bắn tim về phía khán giả. Tiếng reo hò bùng lên, video ấy sau vài giờ đã nhận được hơn 300.000 lượt thích.
Với thế hệ những người từng chứng kiến chiến tranh, hay những lễ duyệt binh nghiêm trang của thập niên trước, có lẽ đây là một cảnh tượng khó hiểu, thậm chí gây lấn cấn. Yêu nước chẳng phải là chuyện sống còn, gắn liền với hy sinh, máu và nước mắt sao? Cớ sao lớp trẻ lại biến nó thành trò đùa, thành lời tán tỉnh nhẹ tênh?
Nhưng với Gen Z, tức những người sinh ra sau năm 2000, việc dùng meme để nói về ngày lễ quốc gia không hề mâu thuẫn với tinh thần yêu nước. Ngược lại, đó là cách họ cá nhân hóa một khái niệm vốn nghiêm túc, khiến nó gần gũi và ăn khớp với đời sống số của họ.
“Thế hệ của em không có trải nghiệm chiến tranh, cũng không cần gồng mình với những khẩu hiệu to tát,” Minh Anh, sinh viên 20 tuổi ở Hà Nội, chia sẻ. “Em vẫn tự hào là người Việt Nam, nhưng em thể hiện điều đó bằng cách chia sẻ video pháo hoa trên story, hay đi cắm trại cùng bạn bè dịp Quốc khánh. Với bọn em, yêu nước không phải chỉ có một kiểu duy nhất.”
Câu chuyện ấy cho thấy lòng yêu nước đang thay đổi. Từ chỗ gắn liền với lịch sử, tập thể, sự thiêng liêng; nó đã dịch chuyển sang gắn với cá nhân, thẩm mỹ, và cả giải trí. Và để hiểu được lòng yêu nước kiểu Gen Z, ta cần nhìn lại sự chuyển dịch ấy trong bối cảnh lịch sử và văn hóa.
Đối với nhiều người Việt Nam thuộc thế hệ 6x, 7x, khái niệm yêu nước gắn liền với những trải nghiệm rất cụ thể. Đó là ký ức sơ tán bom Mỹ, là những năm tháng mặc áo lính ra trận, là tiếng loa phát thanh vang lên từng bản tin chiến sự. Yêu nước, với họ, đồng nghĩa với sẵn sàng hy sinh bản thân vì sự tồn vong của dân tộc.
“Ngày xưa, nghe loa gọi nhập ngũ là đi, chẳng ai nghĩ nhiều. Tổ quốc lâm nguy, không đi thì xấu hổ với cha mẹ, với xóm làng. Lúc đó yêu nước là tự nhiên như thở, không có thì giờ mà triết lý hay thả thính như bây giờ,” ông Nguyễn Văn Thành, 72 tuổi, cựu chiến binh ở Nghệ An, kể.
Những năm sau chiến tranh, khi đất nước bước vào giai đoạn tái thiết, lòng yêu nước lại mang một ý nghĩa xây dựng, lao động, và hy sinh lợi ích cá nhân cho lợi ích tập thể. Việc “làm chủ tập thể,” “lao động quên mình,” từng là khẩu hiệu sống của hàng triệu người dân.
Nói cách khác, yêu nước thời ấy gắn với trách nhiệm và bổn phận, nhiều khi vượt trên cả nhu cầu cá nhân.
Sau năm 1986, khi Việt Nam mở cửa kinh tế, xã hội chứng kiến một loạt biến chuyển: sự phát triển của thị trường, ảnh hưởng của văn hóa phương Tây, và sự trỗi dậy của đời sống cá nhân.
“Thế hệ sau Đổi Mới bắt đầu quan tâm nhiều hơn đến cuộc sống riêng. Yêu nước không còn chỉ là cống hiến, mà dần trở thành việc tự hào về văn hóa, ẩm thực, con người. Đó là một sự chuyển đổi tự nhiên, vì xã hội từ thời chiến sang thời bình luôn cần hình thức yêu nước khác nhau,” PGS.TS Nguyễn Thị Minh, chuyên gia sử học, nhận định.
Từ cuối thập niên 1990, cùng với internet, lòng yêu nước được biểu hiện qua những phong trào online từ cổ vũ thể thao đến chiến dịch quảng bá du lịch. Các biểu tượng như áo cờ đỏ sao vàng, băng rôn “Việt Nam vô địch” trở thành ngôn ngữ chung.
Gen Z lớn lên trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu với thế giới, toàn cầu hóa và mạng xã hội định hình lối sống, trải nghiệm chiến tranh gần như không còn trong ký ức tập thể.
Với họ, yêu nước không gắn liền với hy sinh, mà gắn với thẩm mỹ và trải nghiệm cá nhân. Một bạn trẻ có thể thể hiện lòng tự hào bằng việc check-in ở Phố đi bộ Hồ Gươm dịp 2/9, share hình pháo hoa trên Instagram, hay dùng filter quốc kỳ trên TikTok.
Nói cách khác, yêu nước đã chuyển từ ngôn ngữ tập thể, thiêng liêng sang ngôn ngữ cá nhân, giải trí.
Nhà nghiên cứu Michael Billig đã chỉ ra rằng yêu nước không phải lúc nào cũng thể hiện bằng những hành động anh hùng. Thay vào đó, nó thường hiện diện qua những thói quen nhỏ nhặt, ngấm ngầm như lá cờ treo trước nhà, việc dùng ngôn ngữ quốc gia, hay phản ứng tự hào khi nghe quốc ca.
Áp dụng lý thuyết này vào Gen Z Việt Nam, việc “yêu nước online” không phải sự thiếu hiểu biết, mà chính là hình thức chủ nghĩa dân tộc sáo rỗng thời kỹ thuật số. Nó cho thấy lòng yêu nước vẫn tồn tại, chỉ là dưới một diện mạo mới ít kịch tính hơn, nhưng lại gần gũi và phổ biến hơn.
Một trong những đặc điểm rõ nét của Gen Z là cách họ tiếp nhận lịch sử. Với họ, những mốc son dân tộc như Cách mạng Tháng Tám, Quốc khánh 2/9, Chiến thắng Điện Biên Phủ không còn được kể lại bằng giọng điệu trang trọng trên bục giảng, mà xuất hiện trên các phương tiện truyền thông xã hội.
Đối với thế hệ cha mẹ, đây có thể là sự tầm thường hóa lịch sử. Nhưng với Gen Z, đây là cách tái thẩm mỹ hóa, biến lịch sử thành chất liệu sáng tạo, một phần của đời sống số.
“Em không thuộc hết ngày tháng lịch sử, nhưng cứ đến 30/4 hay 2/9 là feed TikTok của em tràn cờ đỏ, nhạc hào hùng. Nó làm em thấy vui, thấy mình đang sống trong không khí lễ hội. Kiểu như mình đang ở trong lịch sử vậy,” Ngọc Trâm, 19 tuổi, chia sẻ.
Trong thế giới Gen Z, meme chính là thứ ngôn ngữ thứ hai. Và không khó để thấy, yêu nước cũng được dịch sang meme.
Đây là chủ nghĩa yêu nước mang tính đùa vui. Nó không phủ nhận giá trị lịch sử, mà biến nó thành chất liệu gần gũi, dễ tiêu hóa trong văn hóa số.
Một trong những hiện tượng gây chú ý vài năm gần đây là việc giới trẻ, đặc biệt là nữ giới, thả thính quân nhân trong các dịp diễu binh, lễ hội quốc phòng, hay trên các clip quân sự.
Thấy đoàn diễu binh đi qua, các cô gái hét lớn “Anh yêu nước, còn em yêu anh!”, “Anh ở rể miền Tây không?”, “Chồng ơi!”
Nhiều quân nhân trẻ đáp lại bằng cử chỉ nhẹ nhàng như nụ cười, cái nháy mắt, thậm chí giơ tay “bắn tim” về phía máy quay. Cảnh tượng này thường nhanh chóng lan truyền, tạo nên sự bùng nổ cảm xúc.
Từ góc độ xã hội học, hiện tượng này cho thấy quân đội không còn xa cách mà trở thành thân thiện, gần gũi, phù hợp với tâm lý giới trẻ. Tình yêu nước không còn biểu hiện bằng sự nghiêm trang, mà qua tương tác tình cảm, giải trí.
Tuy nhiên, hiện tượng này cũng gây tranh luận. Một số nhà nghiên cứu lo ngại rằng việc lãng mạn hóa quân đội có thể che mờ vai trò thực chất của họ, biến sự nghiêm túc thành trò đùa.
“Yêu nước kiểu này vừa có mặt tích cực khiến quân đội gần gũi hơn với công chúng nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro khi các bạn trẻ không còn nhận thức đầy đủ về trách nhiệm và kỷ luật gắn liền với màu áo lính,” Phạm Quang Huy, nhà xã hội học, nhận định.
Nếu thế hệ trước coi cờ đỏ sao vàng là biểu tượng thiêng liêng, thì với Gen Z, lá cờ ấy còn là một sticker story Instagram.
Ngày nay, hầu hết các app lớn đều tung filter riêng mỗi dịp lễ lớn như gắn cờ đỏ vào khung ảnh, thêm hiệu ứng pháo hoa, hay tạo sticker “Happy National Day”. Hàng triệu người dùng áp dụng, và chính hành động nhỏ đó đã biến thành sự lặp lại ngấm ngầm của tinh thần quốc gia.
Ở khía cạnh này, ta thấy một điều thú vị Gen Z có thể không thuộc ngày tháng sự kiện, nhưng họ tham gia lan tỏa thẩm mỹ quốc gia ở mức độ chưa từng có. Chính sự viral ấy đã giữ ngọn lửa yêu nước luôn hiện diện trên không gian số.
“Em không xem truyền hình trực tiếp lễ duyệt binh như bố mẹ. Em với nhóm bạn đi cắm trại ở ngoại ô, ban đêm livestream pháo hoa trên TikTok. Cả nhóm mở nhạc remix bài ‘Như có Bác Hồ trong ngày vui đại thắng’, nhảy nhót rồi gắn hashtag #QuocKhanh. Sáng hôm sau tụi em ngủ nướng đến trưa,” Hà My, sinh viên năm ba 21 tuổi, kể lại ngày 2/9 gần nhất.
Khi được hỏi có thấy mình thiếu tôn trọng lịch sử không, Hà My cười: “Không đâu ạ. Em vẫn thấy vui vì là người Việt Nam. Chỉ là em chọn cách kỷ niệm hợp với tụi em.”
Câu chuyện này minh chứng rõ Gen Z không bài xích lịch sử nhưng không muốn tiếp nhận nó bằng nghi thức cứng nhắc. Họ chọn trải nghiệm cá nhân làm ngôn ngữ yêu nước. Điều này tạo ra khoảng cách với thế hệ trước, nhưng cũng mở ra một kiểu gắn kết mềm mại, thường ngày với quốc gia.
Khi yêu nước biến thành giải trí
Một trong những lời phê bình phổ biến nhất từ thế hệ lớn tuổi đối với Gen Z là các bạn trẻ biến những ngày thiêng liêng thành trò giải trí.
“Tôi thấy buồn khi học trò cười cợt trong ngày Quốc khánh, chỉ quan tâm nó rơi vào thứ mấy để được nghỉ. Thế hệ chúng tôi mất mát, hy sinh nhiều, nên không khỏi cảm giác các cháu coi thường lịch sử,” ông Trần Quốc Dũng, 65 tuổi, cựu giáo viên sử ở Đà Nẵng, chia sẻ.
Từ góc nhìn này, việc meme hóa Quốc khánh hay thả thính quân nhân bị xem như dấu hiệu của sự suy giảm tinh thần dân tộc. Nhiều nhà báo, học giả từng cảnh báo rằng nếu xu hướng này lan rộng, nó có thể tạo ra một xã hội phi lịch sử, nơi quá khứ chỉ còn là công cụ để giải trí.
Ở chiều ngược lại, nhiều chuyên gia lại cho rằng đây là sự tiến hóa tự nhiên.
“Gen Z không thờ ơ với đất nước, chỉ là họ sống trong môi trường hòa bình và kỹ thuật số. Họ cần một ngôn ngữ khác để gắn kết với lịch sử. Đối với họ, filter cờ đỏ trên Instagram cũng quan trọng chẳng kém gì lễ duyệt binh trên quảng trường. Cái khác chỉ là hình thức,” TS. Lê Hồng Nam, chuyên gia xã hội học văn hóa, nhận định.
Điều này gợi ý rằng thay vì phán xét, xã hội nên nhìn nhận đây là một hình thái mới của lòng yêu nước, nơi sự giải trí và tự hào dân tộc có thể song hành.
Một hiện tượng gây tranh cãi là nữ giới công khai trêu chọc quân nhân, vốn được coi là hành động vô hại, đáng yêu.
“Quân đội vốn gắn liền với tính nghiêm, tính kỷ luật. Khi một chiến sĩ bắn tim, công chúng thấy vui, nhưng trong quân đội, đó có thể bị coi là hành vi thiếu chuẩn mực. Nó làm mờ ranh giới giữa nghiêm trang và giải trí,” Nguyễn Văn Hòa, Đại tá nghỉ hưu, nhận xét.
Ngược lại, một số ý kiến khác cho rằng đó là chiến lược mềm của quân đội để tạo hình ảnh thân thiện.
“Thế hệ trẻ ngày nay xa cách với quân đội. Một cái bắn tim có thể khiến họ thấy quân nhân gần gũi, dễ mến. Đó cũng là cách xây dựng lòng tin,” Trung úy trẻ giấu tên chia sẻ.
Vấn đề đặt ra ranh giới giữa thân thiện và mất nghiêm túc nằm ở đâu? Đây là một bài toán không dễ giải với truyền thông quân sự.
Việt Nam không phải quốc gia duy nhất có hiện tượng này. Ở Hàn Quốc, nhiều idol K-pop từng mặc quân phục trong MV hoặc tham gia nghĩa vụ quân sự, và cộng đồng fan biến họ thành biểu tượng lãng mạn của oppa quân nhân.
Tại Thái Lan, lễ duyệt binh thường được quay TikTok với hiệu ứng hài hước, điệu nhạc remix. Ở Trung Quốc, một số video quân nhân “đẹp trai như tài tử” trở thành viral, kéo theo cả dòng bình luận tán tỉnh.
Điều này cho thấy lòng yêu nước như một hình thức giải trí là hiện tượng toàn cầu, gắn liền với sự phát triển của mạng xã hội và văn hóa fan.
Lòng yêu nước trong không gian số
Nếu như thế hệ trước từng tập trung ở Quảng trường Ba Đình để nghe Tuyên ngôn độc lập, thì với Gen Z, TikTok chính là nơi nơi họ tham gia vào các nghi lễ yêu nước kiểu mới.
Ngày nay, mỗi dịp Quốc khánh, chỉ cần mở TikTok, ta sẽ thấy hàng loạt video với hashtag #VietnamIndependenceDay, hay #VietnamProud. Những video này không phải là diễn văn hay phim tài liệu khô khan, mà là clip 15 giây pháo hoa kèm nhạc remix, trend nhảy đồng phục áo cờ đỏ.
TikTok có khả năng lan tỏa mạnh mẽ. Chỉ trong vài giờ, một clip có thể tiếp cận hàng triệu người. Điều này tạo nên một cộng đồng tưởng tượng, mỗi cá nhân dù ở đâu cũng cảm thấy đang cùng nhau tham gia lễ hội quốc gia.
“Em không ra phố đi bộ xem pháo hoa, nhưng xem TikTok thì thấy như cả nước đang cùng nhau ăn mừng. Em cảm giác kết nối mạnh hơn cả ngoài đời,” Huyền Trang, 19 tuổi ở TP.HCM, chia sẻ.
Trong khi TikTok là không gian lan truyền nhanh, Instagram lại là không gian thẩm mỹ hóa lòng yêu nước.
Điều quan trọng ở đây là Instagram biến lòng yêu nước thành một phong cách hình ảnh. Nó không chỉ là niềm tự hào, mà còn là content đẹp, phù hợp với thị hiếu của mạng xã hội.
Facebook, dù không còn là nền tảng chính của Gen Z, vẫn giữ vai trò quan trọng trong các dịp lễ lớn. Đây là nơi diễn ra các sự kiện livestream pháo hoa trên các fanpage thành phố, group “yêu nước” thu hút hàng trăm nghìn thành viên, hay các chiến dịch kêu gọi thay avatar cờ đỏ mỗi dịp 2/9.
Facebook trở thành nơi những hành động yêu nước được chuẩn hóa và phổ biến. Nhưng với Gen Z, họ ít khi tham gia sâu, mà chủ yếu share cho có.
YouTube đang trở thành kho lưu trữ ký ức quốc gia cho Gen Z. Các video tư liệu như “Toàn cảnh lễ diễu binh 2/9/1975”, “Phim tài liệu Điện Biên Phủ” có hàng triệu lượt xem, đặc biệt tăng đột biến mỗi dịp lễ. Nhiều bạn trẻ xem những clip này không vì yêu thích lịch sử, mà vì mục đích sáng tạo content. Ở đây ta thấy lịch sử không chỉ là thứ để học, mà còn là nguyên liệu sáng tạo. Nó tồn tại trong trí nhớ tập thể theo định dạng “mashup” vừa tôn trọng, vừa chơi đùa.
Một trong những hiện tượng thú vị nhất của Gen Z là yêu nước được biểu hiện như lòng hâm mộ. Các dịp như SEA Games, AFF Cup biến cả quốc gia thành một cộng đồng người hâm mộ khổng lồ với fan Việt hô “Việt Nam cố lên!”
“Em nghĩ yêu nước cũng giống như làm fan thôi. Mình có niềm tự hào, có cộng đồng cùng chia sẻ, có những biểu tượng để hò hét. Nó vui và khiến mình thấy thuộc về một điều lớn lao,” Phương Anh, 18 tuổi, chia sẻ.
Trong thời đại số, quốc gia được đối xử như một thương hiệu. Gen Z yêu nước bằng cách quảng bá Việt Nam như một thương hiệu ra thế giới. Đây là hình thức thương hiệu quốc gia không phải do chính phủ tổ chức, mà do từng cá nhân tạo dựng. Kết quả là hình ảnh Việt Nam lan tỏa toàn cầu qua content của Gen Z.
Hành trình đi tới 2045
Gen Alpha lớn lên trong một bối cảnh hoàn toàn khác giữa AI, metaverse và thế giới ảo-thực hòa trộn. Đến thập niên 2030 - 2040, khi Gen Alpha bước vào tuổi trưởng thành cũng là lúc Việt Nam chạm tới cột mốc 100 năm Quốc khánh. Đó sẽ là thế hệ không chỉ tiêu thụ thế giới số mà còn sáng tạo và định hình nó.
Nếu Gen Z biến yêu nước thành một dạng fandom vui tươi thì Gen Alpha nhiều khả năng sẽ xem yêu nước như một dự án chung để giải quyết vấn đề và tạo ra giá trị. Với họ, tình yêu Tổ quốc không dừng ở cảm xúc, mà trở thành hành động cụ thể hướng tới một tương lai bền vững.
“Yêu nước thời đại mới sẽ không chỉ là treo cờ vào ngày lễ, mà là tạo ra những giá trị thật sự cho xã hội,” TS. Nguyễn Đức An nhận xét.
Nhưng sự chuyển dịch này cũng mang theo rủi ro. Khi mọi thứ trở thành nội dung, yêu nước dễ bị thương mại hóa thành sản phẩm tiêu dùng, mất đi phần thiêng liêng vốn có. Trong kỷ nguyên deepfake và nội dung sinh bởi AI, lịch sử quốc gia cũng có nguy cơ bị bóp méo, kéo theo sự phân cực trong cách hiểu quá khứ. Và không ít người trẻ rơi vào ảo giác “yêu nước online”, khi một like hay một hashtag được xem như thay thế cho hành động thực.
Dẫu vậy, mặt tích cực cũng mở ra những cơ hội lớn. Lòng yêu nước thời đại số có thể trở thành một dạng ngoại giao mềm. Việt kiều, du học sinh, những nhà sáng tạo nội dung trẻ có thể trở thành influencer quốc gia, mang hình ảnh Việt Nam đi xa hơn qua TikTok, YouTube, hay các cộng đồng quốc tế. Những sự kiện toàn cầu có thể biến quốc gia thành một siêu fandom gắn kết thế giới.
“Chúng ta sẽ chứng kiến những công dân số, vừa gắn bó với Việt Nam, vừa kết nối với thế giới. Họ sẽ định nghĩa lại yêu nước vừa là bảo vệ bản sắc, vừa là mở rộng ảnh hưởng,” GS. Benedict Kiernan, nhà sử học, nhận xét.
Hình dung Quốc khánh 2/9 năm 2045 với hàng triệu avatar Việt Nam diễu hành trên metaverse; một trend “Dance for Vietnam 100 Years” lan khắp TikTok toàn cầu; và ngoài đời, những nhóm Gen Alpha tổ chức trại xanh, dọn rác, quyên góp cho các dự án năng lượng sạch. Đó là bức tranh của sự hòa quyện giữa truyền thống và công nghệ, giữa nghi lễ biểu tượng và hành động xã hội.
Trong tương lai, công dân số sẽ trở thành nền tảng của lòng yêu nước, bảo vệ an ninh mạng, chống tin giả, lan tỏa tri thức Việt Nam ra thế giới. Một học sinh lớp 12 năm 2040 có thể tự hào vì đã dùng AI để dịch một bộ sách khoa học sang tiếng Việt và coi đó là cách đóng góp của mình.
Trên bản đồ thế giới, các mô hình yêu nước cũng đa dạng. Hàn Quốc sử dụng K-pop làm thương hiệu quốc gia, Trung Quốc thúc đẩy chủ nghĩa dân tộc số, Mỹ nhấn mạnh tinh thần công dân và hành động vì cộng đồng.
Nhìn lại lòng yêu nước của Gen Z hôm nay, họ muốn hành động nhưng cần định hướng. Họ có thể không hô khẩu hiệu, nhưng họ có thể lập trình một ứng dụng, tạo một chiến dịch truyền thông, hay tham gia một dự án cộng đồng.
“Em không biết nhiều về lịch sử, nhưng em biết tương lai đất nước này cũng là tương lai của em. Và em muốn nó tốt đẹp hơn,” một nữ sinh lớp 12 ở Hà Nội nói.
Lòng yêu nước, như mọi giá trị khác, biến đổi theo công nghệ, theo văn hóa, theo cách con người kết nối với nhau. Với Gen Z, yêu nước có thể chỉ là một clip TikTok hay một emoji bắn tim, nhưng đó là cách họ viết lại ngôn ngữ của tình cảm ấy theo hệ quy chiếu của thế hệ mình. Điều quan trọng hơn cả là làm sao để từ những biểu hiện tưởng như giản đơn ấy, tinh thần yêu nước được nuôi dưỡng thành trách nhiệm với môi trường, với cộng đồng, với tri thức, với quốc gia.
Liệu chúng ta có đủ kiên nhẫn và bao dung để lắng nghe, để đồng hành với thế hệ mới đưa đất nước bước đến tương lai và giúp họ biến lòng yêu nước ấy thành sức mạnh thật sự hay không?
Bình luận