Hà Giang - Bản Trầm Ca Giữa Mây Núi

Hành trình trên tuyến đường đẹp nhất Việt Nam qua ống kính của một nhạc sĩ ngoại quốc.

Toàn cảnh ấn tượng nhìn xuống thung lũng Sủng Là, tên gọi theo tiếng người bản địa mang ý nghĩa “ốc đảo”. Ảnh: Luc Loewen

Hà Giang, vùng đất nơi đường biên giới uốn lượn theo những dãy núi trập trùng và những thung lũng sâu hun hút, từ lâu đã trở thành giấc mơ của biết bao người đam mê du lịch.

Với Luc Loewen, một người nghệ sĩ ngoại quốc đã sống ở Việt Nam nhiều năm, vùng đất ấy không chỉ là một điểm đến. Đó là nơi mở ra cho anh hành trình nhận diện lại chính mình, nơi những tiếng động của đất trời hòa vào dòng suy tưởng của một kẻ lang bạt cầm đàn, và nơi mỗi con đường, mỗi khúc cua dường như biết kể chuyện.

Với đa số du khách hiện đại, Hà Giang là lựa chọn có chủ đích. Người ta xem vlog, đọc bài review, chọn mùa hoa tam giác mạch hay mùa lúa chín rồi đặt lịch, thuê xe, đặt homestay trước cả tháng trời. Nhưng cách đây bảy năm, hành trình đến Hà Giang của người nhạc sĩ kia lại bắt đầu theo một cách ít dự đoán hơn nhiều. Anh không phải là người đưa ra quyết định. Anh chỉ đi theo, không kỳ vọng đặc biệt.

Cung đường miền Bắc, theo lời đồn, là nơi đẹp nhất nhưng cũng khắc nghiệt nhất. Từ Tây Bắc đến Đông Bắc, những đường đèo quanh co và những địa hình như thử thách cả tay lái lẫn sức bền.

Chính sự tình cờ ấy đã đưa anh vào một vùng đất mà vẻ đẹp không ai có thể chuẩn bị trước được, và cũng không ai có thể rời đi mà không mang theo những thay đổi trong sâu thẳm tâm hồn.

Bảy năm sau, anh cùng bạn bè thực hiện một chuyến phượt xuyên Việt bằng xe máy. Anh đã quyết định quay lại Hà Giang trong một buổi chiều chẳng có lý do đặc biệt nào. Chỉ có chiếc Honda Blade 110cc thuê, chiếc ba lô lớn và cây đàn guitar buộc phía sau tạo nên một hình bóng rất du mục.

Chuyến đi hôm ấy kéo dài hơn dự tính. Họ đến ranh giới tỉnh Hà Giang vào lúc đêm đen đặc quánh. Không ánh đèn thị trấn, không tiếng xe qua lại. Chỉ có tiếng gió lạnh từ sườn núi hất vào mặt và ánh đèn pha chiếu lên con đường ngoằn ngoèo phía trước. Mặt đường thay đổi đột ngột từ lớp nhựa phẳng phiu thành lối mòn đá hộc gồ ghề. Cú xóc mạnh khiến cả tay lái lẫn cây đàn phía sau xe rung bần bật. Không cần ai nói, ai cũng hiểu họ đã thật sự bước vào Hà Giang.

Đó là khoảnh khắc duy nhất trong chuyến đi mà anh cảm nhận rõ rệt ranh giới giữa bên ngoài và bên trong Hà Giang, như thể vùng đất này có cánh cửa vô hình.

Hà Giang Loop trứ danh được nhiều tạp chí du lịch thế giới gọi là “một trong những chuyến đi ngoạn mục nhất trên Trái Đất”. Ảnh: Luc Loewen

Hà Giang Loop thực chất là một vòng cung khoảng 350 km - 400 km, tùy cách đi, thường gồm bốn đoạn chính:

Hà Giang - Quản Bạ - Yên Minh

Đồi thông trải dài, Cổng Trời mở tầm nhìn thoáng rộng, con đường mềm như dải lụa uốn quanh triền núi, dẫn du khách vào không gian núi cao thanh bình.

Yên Minh - Đồng Văn

Những làng đá cổ ẩn mình trên dốc đứng, ruộng ngô bám vào khe núi khắc nghiệt. Đèo hẹp chỉ đủ một xe, ngoằn ngoèo giữa đá tai mèo sắc lạnh.

Đồng Văn - Mã Pí Lèng - Mèo Vạc

Mã Pì Lèng cao 1.200 mét, được ví như đệ nhất hùng quan, ôm sát vực Tu Sản sâu hun hút. Mỗi khúc cua mở ra vẻ đẹp vừa dữ dội vừa hùng tráng.

Mèo Vạc - Nho Quế - Lũng Phìn - Hà Giang

Chuỗi thung lũng đá tai mèo tạo thành mê trận địa hình thách thức. Đường xuống Nho Quế dốc đứng, mở ra dòng nước trước khi trở lại Hà Giang.

Nhiều năm trước, khi anh thực hiện chuyến đi đầu tiên, đa số mặt đường trên vòng lặp chưa được nâng cấp. Những đoạn đất đỏ, đá cạnh sắc, ổ gà sâu như bẫy thiên nhiên là điều bình thường. Việc chạy xe vào ban đêm trên những con đường ấy giống như loại đánh cược khiến trái tim rộn lên theo cách khó tả.

Anh mang theo đàn, không phải để biểu diễn, mà vì thói quen. Nhưng cây đàn luôn va vào sống lưng mỗi khi xe xóc mạnh trở thành ký ức sống động nhất của chuyến đi, như một tiếng trống đều đều nhắc nhở rằng anh đang đi vào một thế giới không dành cho kẻ yếu tim.

Ở thời điểm ấy, toàn tỉnh Hà Giang chỉ có hơn 200 cơ sở lưu trú; hầu hết là nhà nghỉ nhỏ, ít homestay được chăm chút. Các điểm check-in phổ biến bây giờ gần như không tồn tại dưới dạng dịch vụ. Nhiều phân đoạn vòng lặp còn nguyên đá tổ ong hoặc đất đỏ, mùa mưa thì trơn như mỡ, mùa khô thì bụi mù trời. Vì vậy, thách thức lớn nhất của du khách khi ấy không phải là tìm góc ảnh đẹp mà đơn giản là vượt qua từng đoạn đường.

Các phượt thủ dừng chân nghỉ ngơi và ngắm cảnh trên cung đường Hà Giang. Ảnh: Luc Loewen

Ngày nay, Hà Giang đã thay đổi. Không còn là vùng trắng dịch vụ; toàn tỉnh có hàng trăm homestay chất lượng, thậm chí nhiều nơi đạt chuẩn cao cấp. Đường được cải tạo gần 80%, biển chỉ dẫn rõ ràng hơn, số lượng nhân viên du lịch biết tiếng Anh tăng lên đáng kể. Lượng du khách quốc tế tăng liên tục, đặc biệt từ 2022 trở đi.

Nhưng với những ai yêu vẻ đẹp nguyên thủy, Hà Giang của bảy năm trước là một kho báu không thể lặp lại.

Khi những tia nắng đầu tiên của buổi sáng đầu tiên ở Hà Giang rọi xuống thung lũng, người nhạc sĩ ấy đã hiểu vì sao nhiều người gọi nơi này là “một trong những cảnh quan núi đá đẹp nhất thế giới”.

Không có bức ảnh nào thể hiện được tầm vóc thật sự của những triền núi xếp lớp như sóng biển hóa đá. Không có video nào truyền tải được cảm giác khi xe lao qua khúc cua, mở ra trước mắt một thung lũng sâu đến mức tưởng như chạm đến tận đáy Trái Đất. Không công nghệ nào mô phỏng được cảm giác gió đập mạnh vào tai khi đứng trên đỉnh đèo nhìn xuống vực Tu Sản — vực sâu nhất Đông Nam Á.

Cảnh sắc Hà Giang là thứ khiến con người lặng đi. Và sự im lặng đó chính là vẻ sang trọng đến từ thiên nhiên, không phải từ tiện nghi mà ít nơi du lịch có được. Buổi sáng sớm mờ sương khiến không gian như được lọc qua một lớp lụa mịn. Âm thanh duy nhất là tiếng gió thổi qua những phiến đá, và đôi khi là tiếng bước chân của chính mình vang vọng giữa khoảng không. Đó là nơi mà trải nghiệm không có đám đông ồn ào. Một vẻ đẹp tinh khiết khiến người ta chỉ muốn đứng yên thật lâu để lưu giữ khoảnh khắc.

Đối với một người nghệ sĩ, đó là nơi cảm xúc và nhịp thở hòa vào chuyển động của thiên nhiên, một khoảnh khắc gần như thiền định.

Trẻ em địa phương ở Đồng Văn. Ảnh: Luc Loewen

Hà Giang không chỉ có núi. Hà Giang còn có người. Và chính con người mới là điều khiến chuyến đi trở nên đáng nhớ.

Trong nhiều lần trở lại, anh chứng kiến cách người dân bản Mông, Dao, Lô Lô hay Tày sinh sống trong điều kiện khắc nghiệt. Những ngôi nhà trình tường bằng đất, những luống ngô bám vào sườn núi dựng thẳng đứng, những khu chợ nhỏ nơi mọi giao dịch đều diễn ra bằng sự chân tình hơn là lợi nhuận.

Có một lần vào dịp Tết, khi anh và nhóm bạn dừng chân dưới đáy Nho Quế trong thời tiết lạnh cắt da, một gia đình ở thung lũng đã mời cả nhóm vào ăn bánh chưng rán và những món ăn truyền thống. Không có sự gò ép, chỉ là lòng mến khách.

Trong một chuyến khác, khi xe của bạn anh bị hỏng ở một đoạn đường hẹp men theo hẻm Tu Sản, một người thợ xe từ thị trấn cách đó nhiều cây số đã chạy xe xuống tận nơi. Đường dốc, nguy hiểm, chỉ vừa đủ cho một chiếc xe đi qua. Nhưng người thợ vẫn đến, không một lời phàn nàn.

Trong lúc nhìn người thợ loay hoay sửa từng con ốc nhỏ, anh nhận ra rằng Hà Giang không chỉ đẹp ở cảnh quan mà còn đẹp ở sự bền bỉ, kiên cường và tử tế của những con người sống trên vùng đất ấy.

Có những buổi chiều anh chạy xe qua những đoạn đèo dài bất tận, gió lạnh hất vào mặt như lưỡi dao buốt. Nhưng lạ thay, thay vì khó chịu, anh thở đều, tập trung, hòa mình vào luồng khí của núi rừng và cảm thấy một sự thanh khiết tràn vào tâm trí. Chạy xe trên các cung đường Hà Giang giống như đang thiền trong chuyển động.

Thác Du Già, nơi du khách có thể thỏa thích tắm mát. Ảnh: Luc Loewen

Chỉ cần dừng xe bên vệ đường, phóng tầm mắt qua những dãy núi chồng lên nhau, người ta có thể cảm thấy mình bé lại — một cảm giác khiến tâm hồn rộng mở.

Đó cũng là lý do với nhiều du khách quốc tế, Hà Giang không chỉ là nơi để ngắm cảnh mà còn là nơi để nghỉ ngơi bên trong chính mình.

Những cơn mưa bất chợt, gió mạnh, nhiệt độ xuống thấp bất ngờ có thể làm thời tiết ở Hà Giang trở nên tàn nhẫn. Những sự cố như xe hỏng, lạc đường, hay phải chạy xe xuyên đêm là chuyện bình thường. Nhưng chính từ những khoảnh khắc khó khăn ấy, anh học được cách giữ bình tĩnh, cách sống chậm lại để phân tích vấn đề, và cách chấp nhận những điều nằm ngoài khả năng kiểm soát. Theo cách nào đó, Hà Giang dạy con người trưởng thành.

Sự nổi tiếng của Hà Giang mang lại nguồn thu nhập lớn cho cộng đồng địa phương. Homestay mọc lên, dịch vụ phong phú hơn, đời sống người dân cải thiện rõ rệt. Nhưng đi cùng với nó là sự đánh đổi.

Một số phiên chợ trở thành sân khấu cho du khách. Nhiều tuyến đường tấp nập xe đoàn. Một vài góc núi trước kia hoang sơ nay đã xuất hiện những quầy dịch vụ dựng tạm.

Đối với những người từng biết Hà Giang khi mọi thứ còn nguyên thủy, điều đó tạo nên cảm giác tiếc nuối. Dù hiểu rằng phát triển là điều không thể tránh, những đoạn đèo như Mã Pí Lèng cần được bảo vệ khỏi việc xây dựng ồ ạt, bởi vẻ đẹp của Hà Giang chính là sự thoáng đãng không bị che chắn bởi công trình.

Người dân địa phương tại huyện Đồng Văn. Ảnh: Luc Loewen

Những ai chưa từng trải nghiệm mùa đông miền núi phía Bắc thường không hình dung được sự lạnh buốt đến mức nào. Nhiệt độ có thể xuống gần 0°C, mưa đá và sương dày có thể khiến đường trơn trượt hơn cả đường băng.

Do đó, hai điều quan trọng nhất cho bất kỳ ai muốn đến Hà Giang là tránh mùa mưa và tránh những ngày rét đậm. Không chỉ để an toàn mà để tận hưởng trọn vẹn vẻ đẹp.

Nếu phải chọn một hành trình duy nhất, con đường nhỏ dẫn xuống dòng Nho Quế và chuyến trekking nhẹ lên Vách Đá Trắng là hai trải nghiệm đối lập nhưng bổ trợ cho nhau.

Xuống Nho Quế là đi vào vực sâu, vào nơi thiên nhiên bao quanh, nơi con đường hẹp như chỉ dành cho những người đủ bản lĩnh. Còn Vách Đá Trắng là hành trình lên cao, nơi lưng trời mở ra và con người như bước vào không trung. Một nơi cho thấy sự hùng vĩ, một nơi cho thấy sự tĩnh lặng. Chúng tạo nên hai mảng cảm xúc mà chỉ Hà Giang mới có.

Hà Giang là nơi mà mỗi lần trở lại lại mang đến cảm xúc khác. Anh muốn khám phá những đường trekking mới, thử cảm giác off-road bằng xe địa hình, và tìm đến những bản nhỏ chưa nhiều người biết đến. Bởi Hà Giang có sức hút kỳ lạ càng đi càng muốn đi tiếp, càng biết càng muốn hiểu sâu hơn. Trong suốt những chuyến đi, anh hiếm khi đặt ra ranh giới cứng nhắc giữa việc chụp ảnh hay quay video. Thay vào đó, anh để cho khoảnh khắc tự dẫn đường. Khi di chuyển qua những cung đèo dài, anh có xu hướng để máy quay hoạt động nhiều hơn, cho phép cảnh vật và con người xuất hiện một cách tự nhiên trong khung hình. Phần lớn những thước phim ấy có thể sẽ không bao giờ được sử dụng, nhưng việc ghi lại mà không quá toan tính giúp anh giữ được sự tự do, thứ rất dễ mất khi người ta cố gắng săn hình ảnh thay vì sống trong hành trình.

Anh biết có những khoảnh khắc đặc biệt mà ngay khi bấm máy, ánh sáng rơi đúng vị trí, chuyển động của mây, nhịp xe lướt qua sườn núi, hay đơn giản là cảm giác không gian đang mở ra trước mắt. Những lúc như vậy, hình ảnh không còn là tư liệu thô, mà đã mang sẵn một cảm xúc cần được giữ lại và gọt giũa sau này. Khi một khung hình đủ mạnh để tự đứng vững, nhiếp ảnh trở thành lựa chọn. Nhưng khi cảm xúc nằm ở sự tiếp diễn trong tiếng gió, trong nhịp bánh xe, trong độ sâu của không gian, thì video là cách duy nhất để giữ trọn tinh thần của khoảnh khắc.

Nhìn ra thung lũng từ một hang động ở cao nguyên đá Đồng Văn. Ảnh: Luc Loewen

Nếu việc ghi hình là bản năng, thì khâu hậu kỳ lại là nơi mọi thứ được định hình rõ ràng nhất. Sau mỗi chuyến đi Hà Giang, anh thường trở về với hàng giờ, thậm chí hàng ngày tư liệu. Không có kịch bản được chuẩn bị trước, không có danh sách cảnh cần quay. Toàn bộ hành trình được ghi lại liên tục, và công việc thực sự chỉ bắt đầu khi anh ngồi trước màn hình, xem lại từng đoạn phim. Quá trình này đòi hỏi sự kiên nhẫn. Từng khung hình được xem lại, đánh giá không phải dựa trên việc nó mô tả địa điểm nào, mà dựa trên cảm xúc mà nó mang lại. Phần lớn tư liệu sẽ bị loại bỏ. Chỉ khoảng mười đến hai mươi phần trăm được giữ lại để xây dựng thành tác phẩm hoàn chỉnh. Câu chuyện không được kể theo trình tự thời gian, mà được sắp xếp theo sự kết nối cảm xúc giữa các cảnh quay.

Trong bối cảnh địa hình khắc nghiệt như Hà Giang, yếu tố kỹ thuật cũng phải phục vụ cho sự linh hoạt. Thay vì mang theo nhiều thiết bị cồng kềnh, thứ quan trọng nhất với anh lại là một chiếc balo máy ảnh nhỏ gọn. Nó cho phép anh dừng xe bất cứ lúc nào, rút máy ra trong vài giây, ghi lại cảnh núi non hoặc một khoảnh khắc đời thường ven đường, rồi tiếp tục di chuyển mà không phá vỡ nhịp hành trình. Ở những nơi như Hà Giang, khả năng tiếp cận nhanh quan trọng hơn việc sở hữu nhiều thiết bị. Một hệ thống gọn nhẹ giúp người cầm máy không bỏ lỡ khoảnh khắc vì chính sự chậm chạp của mình.

Điều đáng chú ý là anh không bước vào Hà Giang với ý định kể một câu chuyện cụ thể. Không có thông điệp được định hình từ trước, không có cấu trúc ba hồi quen thuộc. Mục tiêu ban đầu chỉ đơn giản là ghi lại vẻ đẹp của những gì anh nhìn thấy trên đường đi, để mọi thứ diễn ra một cách tự nhiên nhất. Chỉ đến khi chuyến đi kết thúc, khi các thước phim được đặt cạnh nhau trong phòng dựng, một mạch cảm xúc mới dần hiện ra. Đó không phải là câu chuyện của một hành trình từ điểm A đến điểm B, mà là sự tổng hòa của choáng ngợp, tĩnh lặng, mệt mỏi, và cảm giác nhỏ bé trước thiên nhiên rộng lớn chỉ có thể được nhận ra khi người ta đã đi đủ xa và dừng lại đủ lâu.

Cách tiếp cận ấy cũng phản ánh phong cách du lịch của anh. Trong suốt thời gian ở Hà Giang, anh không sử dụng tour guide, cũng không dựa vào một lịch trình cố định. Từ một con đường rẽ ngẫu nhiên đến một cuộc gặp gỡ không hẹn trước, cho phép những tình huống bất ngờ xảy ra. Sự bất định không phải là rủi ro, mà là không gian cho trải nghiệm thật. Việc tự mình khám phá, chấp nhận sự không chắc chắn chính là phần hấp dẫn nhất của hành trình.

Những ngày ở Hà Giang được chia nhỏ theo từng chặng, với mỗi đêm nghỉ ở một homestay khác nhau. Việc chọn nơi ở không dựa trên sự cầu kỳ, mà dựa trên kinh nghiệm và cảm giác tin cậy. Một số homestay là những nơi anh đã quay lại nhiều lần trong nhiều năm. Những nơi khác được chọn thông qua đánh giá, phản hồi nhanh, và sự chỉn chu cơ bản. Cách di chuyển này khiến hành trình trở nên sống động, không bị đóng khung trong một điểm lưu trú duy nhất. Riêng tại Mèo Vạc, anh dành hai đêm để có đủ thời gian chậm lại và đi bộ lên Vách Đá Trắng — nơi để lại dấu ấn sâu nhất trong lòng anh.

Những hình ảnh về Hà Giang mà anh tạo ra không nhằm chứng minh điều gì, cũng không cố gắng định nghĩa nơi này. Chúng tồn tại như một lời mời gọi người xem bước vào không gian của núi, của gió, của những con đường không đoán trước, và của cảm xúc chỉ có thể hiểu được khi chính mình ở đó.

Luc Loewen ngồi trên một mỏm đá trên đỉnh đèo Mã Pí Lèng. Ảnh: Luc Loewen

Anh mô tả Hà Giang bằng ba từ: Vĩnh cửu – Trị liệu – Mê hoặc. Ba từ ngắn ngủi nhưng chứa đựng tinh thần của cả miền đá. Những dãy núi sừng sững như đã đứng đó hàng triệu năm là vẻ đẹp không sao nắm bắt trọn vẹn, càng nhìn càng muốn ở lại lâu hơn. Không phải vẻ đẹp phô bày, Hà Giang mở ra chậm rãi, đủ sâu để người ta tự bước vào và tự lắng nghe mình.

Hà Giang là trải nghiệm của sự nhỏ bé trước thiên nhiên. Trải nghiệm của sự bao dung từ con người. Trải nghiệm của những khúc cua buộc người ta phải chậm lại, thở sâu hơn, sống kỹ hơn. Với một người nghệ sĩ, hành trình ấy giống như bản giao hưởng trầm hùng vang lên từ núi đá, nơi mỗi cao độ được tạo nên bởi gió, mây và im lặng. Ai đã nghe một lần sẽ không bao giờ quên. Hà Giang là nơi để đi, nhưng cũng là nơi để trở về với chính mình, trong sự mênh mông của mây trời miền biên viễn.