Những Người Bước Ra Khỏi Chính Phủ Hồ Chí Minh
- Hồ Tri Thức
- 2 thg 8
- 8 phút đọc
Đã cập nhật: 6 thg 8
Những người từng đặt chân vào hàng ngũ Chính phủ Hồ Chí Minh năm 1945, nhưng sau đó lại trở thành những tiếng nói đối lập đầy bi kịch.
Hà Nội, mùa thu 1945. Độc lập vừa được tuyên bố, lá cờ đỏ sao vàng phấp phới trong niềm vui vỡ òa của hàng triệu con tim. Nhưng phía sau tiếng reo hò ấy là những gương mặt lặng lẽ. Những người từng được mời vào hàng ngũ chính phủ Hồ Chí Minh dần nhận ra, họ không phải là người viết nên chương tiếp theo của lịch sử. Và thế là, từng người một, lặng lẽ bước ra khỏi sân khấu lớn của thời cuộc.
Khi Hồ Chí Minh tuyên bố thành lập Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, thế giới nhìn vào Hà Nội với sự ngạc nhiên và ngưỡng mộ. Một chính phủ đa đảng, có mặt cả những người quốc gia, học giả, cựu quan lại, thậm chí những người từng theo chủ nghĩa dân tộc đối lập, tất cả đều được mời vào guồng máy mới. Mỗi người mang một thế giới quan khác biệt, nhưng cùng chung niềm tin có thể góp phần xây dựng một nước Việt Nam tự chủ. Nhưng cái bắt tay ban đầu hóa ra chỉ là hình thức. Hòa hợp trong mắt Việt Minh không đồng nghĩa với chia sẻ thực quyền. Trần Trọng Kim, cựu Thủ tướng Chính phủ Đế quốc Việt Nam, viết trong hồi ký chính phủ ấy chỉ là “một bức bình phong”.
Nguyễn Hải Thần, nhà cách mạng lão thành từ thời Đông Du, đại diện Việt Cách, là người đầu tiên ngờ vực. Vị Phó Chủ tịch già, từng thề tận tụy vì quốc gia nhưng kiên quyết phản đối chủ nghĩa cộng sản, sớm nhận ra mình không có tiếng nói trong chính sách đối nội hay đối ngoại. Ông đề xuất một chính phủ liên hiệp thật sự, trong đó Hồ Chí Minh sẽ giữ vai trò thứ yếu. Đề xuất bị từ chối. Những ngày sau đó, ông rời Hà Nội, đi về hướng Trung Quốc và không trở lại.
Sau bài thơ đầy ý chí phản đối của Nguyễn Hải Thần (thể hiện mâu thuẫn sâu sắc với Hồ Chí Minh), Bác Hồ đã ứng khẩu một bài thơ phê phán tinh tế: “Ông biết phần ông, tôi biết tôi, / Quyết giành thắng lợi, chẳng chia đôi. … Họ trót sa chân vào miệng cọp, / Tôi đành ghé đít cưỡi đầu voi.” Bài thơ này cho thấy thái độ kiên quyết bảo vệ độc lập chủ quyền, không chịu lép vế hoặc hòa giải với lực lượng quốc gia thân Trung Quốc.
Trong thư gửi Nguyễn Hải Thần và Vũ Hồng Khanh vào cuối 1945, Hồ Chí Minh vẫn đề nghị họ “đoàn kết”, tham gia ứng cử Quốc hội và không công kích lẫn nhau đến khi quốc hội mới được thành lập; thể hiện thiện chí hòa hợp, song cũng rõ rằng mọi thay đổi quyền lực phải qua con đường bầu cử dân chủ, không một nhóm nào có thể tự ý cải tổ chính phủ Việt Nam.
Khi Nguyễn Hải Thần bỏ sang Trung Quốc và được Trung Hoa Dân Quốc hỏi ý kiến xử lý, Hồ Chí Minh đề nghị cấp trợ cấp lương thực cho ông như “một chính khách lưu vong”, dù chính sách của ông không ưu đãi đối với lực lượng đối lập.
Vũ Hồng Khanh, nhà cách mạng vũ trang, thủ lĩnh Việt Quốc từng lẫy lừng nơi biên giới từ Vân Nam trở về, ban đầu giữ niềm tin vào thỏa hiệp. Nhưng khi các tổ chức Việt Quốc bị bắt bớ, trụ sở bị lục soát, báo chí bị đình bản, ông buộc phải hành động. Trong một đêm đầu mùa hè năm 1946, ông dẫn thuộc hạ đánh thốc lên phá vòng vây Việt Minh để thoát khỏi Hà Nội. Đó là bước đầu cho cuộc kháng chiến của quốc gia đối lập, mà ông sau này gọi là “cuộc chiến không ai thắng”.
Từ các tài liệu của Đảng và Việt Minh, Việt Nam Quốc dân đảng bị coi là “phản động” và các hoạt động của Vũ Hồng Khanh đều bị lên án là phá hoại khối toàn dân đoàn kết, tiếp tay cho Tưởng Giới Thạch và quân Quốc dân Đảng Trung Quốc. Theo đó, chính quyền cách mạng không nhân nhượng với các nhóm này trong thực tế đấu tranh chính trị và quân sự.
Nguyễn Tường Tam, nhà văn hóa lớn với bút danh Nhất Linh, người sáng lập Tự Lực Văn Đoàn, thì chọn sự lặng lẽ. Ông chỉ giữ chức Bộ trưởng Ngoại giao trong Chính phủ Liên hiệp Kháng chiến vỏn vẹn vài tháng trước khi từ chức, rút sang Côn Minh. Sau khi ông rút khỏi nội các và lưu vong, Đảng tiếp tục coi những hoạt động hợp tác với Bảo Đại và tham gia phong trào quốc gia liên hiệp của ông là chống lại chính quyền cách mạng dẫn đầu bởi Hồ.
Không có trích dẫn trực tiếp từ Hồ Chí Minh đề cập Nguyễn Tường Tam. Tuy nhiên, từ chính sách chung của Việt Minh với các lãnh đạo Việt Quốc như Nhất Linh đều bị cho là những phần tử quốc gia phản động, cho thấy rằng Đảng đã coi Tam là đối tượng cần đẩy ra ngoài hệ thống quốc gia và chính trị.
Ông không công khai tuyên bố gì lúc bấy giờ. Nhưng mười bảy năm sau, tại Sài Gòn, ông để lại bức thư tuyệt mệnh: “Tôi chống đối sự bắt bớ và xử tội tất cả các phần tử đối lập quốc gia… Tôi tự hủy mình để cảnh cáo những người chà đạp mọi thứ tự do.”
Một cái chết lặng lẽ, nhưng âm vang không kém bất kỳ tiếng súng nào.
“Tôi không thể ngồi cùng bàn với những kẻ lấy lý tưởng làm bình phong để thủ tiêu nhân đạo ... Tôi không tự tử vì hèn nhát, mà để phản kháng.” — Nhất Linh, Thư tuyệt mệnh, 1963
Không phải ai cũng hiểu ngay từ đầu rằng mình chỉ là công cụ. Một số tin rằng sự bao dung là thật. Một số hy vọng có thể tác động từ bên trong. Nhưng thực tế phũ phàng hơn. Mọi quyền lực đều quy về một mối. Những cuộc bắt giữ giữa đêm. Những bản án không có tòa án. Những cái tên dần biến mất khỏi truyền thông.
Chiến dịch “dẹp loạn phản động” sau tháng 6/1946 trở thành dấu chấm hết cho hy vọng hợp tác. Các lãnh đạo Việt Quốc, Việt Cách, Đại Việt bị thanh trừng; nhiều người bỏ trốn sang Trung Quốc, Hong Kong, Paris, Sài Gòn. Những ai không kịp chạy, bị gán nhãn “tay sai đế quốc”, có thể dẫn đến tù tội, lưu đày, hoặc cái chết.
Phạm Quỳnh, Thượng thư triều Nguyễn, Tổng lý Ngự tiền Văn phòng, cố vấn thân cận của vua Bảo Đại (trước Cách mạng tháng 8), bị xem là biểu tượng trí thức phong kiến và là mục tiêu trấn áp sau cách mạng. Sau khi chính quyền Trần Trọng Kim sụp đổ, Phạm Quỳnh bị bắt và không được mời vào chính phủ Hồ Chí Minh. Ông bị Việt Minh xử tử ngay trong những ngày đầu chính quyền mới thành lập vào khoảng cuối tháng 8 hoặc đầu tháng 9/1945, tại Huế.
Nguyễn Khắc Viện, trong một buổi trò chuyện và một vài hồi ức hậu kỳ, từng dẫn lại lời kể rằng Hồ Chí Minh có thái độ không tán đồng việc thủ tiêu Phạm Quỳnh. Trần Văn Giàu, một trong những cán bộ cao cấp thời kỳ đầu cách mạng, cũng từng nói gián tiếp về sự tiếc nuối từ trung ương đối với việc hành quyết vội vã một số trí thức, trong đó có Phạm Quỳnh. Trong bài viết ‘Phạm Quỳnh – một học giả bị chết oan?’ đăng trên Tia Sáng, tác giả có nhắc đến việc một số học giả cao cấp cho rằng Hồ Chí Minh không chỉ không ra lệnh xử Phạm Quỳnh mà còn cảm thấy buồn vì sự việc diễn ra quá nhanh, nằm ngoài sự kiểm soát của trung ương. Nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Trung cũng từng viết trong một tiểu luận rằng: “Hồ Chí Minh không trực tiếp ra lệnh thủ tiêu Phạm Quỳnh, mà do những cấp dưới làm theo logic thanh trừng nhanh để ổn định chính quyền.”
Hồ Chí Minh và Ban Chấp hành Trung ương thể hiện thái độ ban đầu mang tính hòa hợp với các lãnh đạo quốc gia trong giai đoạn lập chính quyền, qua lời mời vào các cuộc bàn thảo chính sách và cam kết không công kích nhau. Tuy nhiên, khi mọi hoạt động đe dọa đến quyền lực tập trung của Việt Minh, lập tức chính sách chuyển hướng sang loại trừ họ.
Nguyễn Hải Thần là trường hợp duy nhất vẫn nhận được sự đối xử nhân đạo khi trở thành lưu vong, dù đã rời khỏi khối đoàn kết vì tin vào quốc gia. Các trường hợp khác bị xem là phản động, không được khoan nhượng, hoạt động của họ sau đó dần bị xóa tên trong lịch sử chính trị chính thống. Họ là lời nhắc rằng tự do không đồng nghĩa với việc tất cả được nói; và thống nhất không có nghĩa là duy nhất một tư tưởng.
Người ta thường nhớ đến lịch sử như một bản anh hùng ca. Nhưng giữa những dòng chảy lớn, cũng cần có chỗ cho những đoạn nhỏ hơn, những câu chuyện lặng lẽ nhưng sâu sắc.
Không phải ai rời bỏ chính quyền Hồ Chí Minh đều phản động, cũng không phải ai ở lại đều sai. Nhưng lịch sử công bằng đòi hỏi được kể bằng nhiều tiếng nói. Và khi được ghi lại đầy đủ, trung thực, chính những tiếng nói đó mới làm nên một dân tộc trưởng thành.
Lịch sử không phải là bản cáo trạng. Nó là tấm gương phản chiếu cho thế hệ hôm nay. Nhìn vào những người từng bước ra khỏi chính phủ, chúng ta học được một bài học sâu sắc về sự khoan dung, về sự chấp nhận đa nguyên trong một quốc gia mới ra đời. Và trên hết, là nhắc nhở rằng chính quyền mạnh không phải vì triệt tiêu đối lập, mà vì biết đối thoại và phát triển từ khác biệt.
Bình luận